Co to jest żyzność gleby? Najprościej mówiąc, jest to zdolność gleby do dostarczania roślinom wszystkich niezbędnych składników odżywczych, w odpowiednich ilościach i proporcjach, oraz do zapewnienia im odpowiednich warunków fizycznych, chemicznych i biologicznych do wzrostu i rozwoju. Można powiedzieć, że miarą żyzności gleby jest jej produktywność – czyli to, jak wysokie i jakiej jakości plony z niej uzyskujemy. Na żyzność gleby nie wpływa jednak jedynie zawartość składników pokarmowych w glebie. Jest to zagadnienie dużo bardziej złożone. Jak więc poprawić żyzność i urodzajność gleby?
Od czego zależy żyzność gleby
Żyzność gleby jest zagadnieniem złożonym i wpływa na nią wiele czynników, o które każdy rolnik powinien zadbać. Oceniając stan żyzności gleby możemy się posługiwać czynnikami fizycznymi, chemicznymi, a także biologicznymi. Zespół tych wszystkich czynników decyduje o jakości i przydatności rolniczej gleby. Aby poprawić żyzność gleby należy zadbać o wszystkie te czynniki.
1. Zawartość materii organicznej w glebie - gwarancja wysokiej żyzności
Materia organiczna to ta część gleby, która składa się z resztek roślinnych i zwierzęcych, próchnicy (humusu) oraz produktów działalności organizmów glebowych. Najważniejszą częścią materii organicznej jest próchnica – powinna stanowić 80-90% całej substancji organicznej.
Materia organiczna w glebie wpływa na: retencję wody, strukturę kompleksu sorpcyjnego gleby, mobilność składników mineralnych, proces wietrzenia skał macierzystych oraz sekwestrację dwutlenku węgla. Spełnia ona wiele kluczowych funkcji, oddziałując na procesy fizyczne, chemiczne i biologiczne w glebie. Jest to odnawialne źródło składników pokarmowych, a także składnik poprawiający i utrzymujący odpowiednią strukturę gleby.
Jak wzbogacić glebę w materię organiczną i próchnicę?
Zwiększenie materii organicznej w glebie to klucz do utrzymania żyzności. W tym celu trzeba podjąć kilka ważnych działań.
Po pierwsze, musimy zadbać o właściwe następstwo roślin.
Po drugie – koniecznie zostawiamy słomę na polu. W jaki sposób słoma wzbogaca ziemię w próchnicę? Słoma ulega procesom rozkładu i humifikacji. Przyczyniają się do tego w głównym stopniu mikroorganizmy celulolityczne i ligninolityczne. Rozkład słomy wspomaga również zastosowanie azotu i wapna.
Trzecim ważnym punktem jest stosowanie produktów, które wzbogacają glebę w materię organiczną – produktów mikrobiologicznych oraz nawozów organicznych (obornik, kompost). Ważnym elementem składowym jest także zasiew roślin na nawozy zielone. Dodatkowo, stosowanie produktów mikrobiologicznych ograniczy potencjał infekcyjny upraw, w związku np. z patogenami żerującymi w resztkach pożniwnych.
2. Struktura gleby - klucz do poprawy żyzności
Niewłaściwa struktura gleby znacznie ogranicza żyzność gleby. W wyniku działań rolniczych, gleba ulega zagęszczaniu i zbijaniu. Skutkiem tego jest brak fizycznej możliwości na rozwój korzeni roślin oraz na zatrzymywanie wody w glebie. Najbardziej odpowiednią i efektywną strukturą gleby dla upraw jest struktura gruzełkowata. Co to znaczy? Struktura gruzełkowata gleby składa się z drobnych cząstek zlepionych ze sobą dzięki próchnicy. Takie skupienia nazywamy agregatami glebowymi.
Struktura gruzełkowata gleby zapewnia odpowiednie warunki wodno-powietrzne, zatrzymywanie wody i składników pokarmowych w glebie (zapobiega ich wymywaniu). Jest to więc optymalna struktura dla każdego gatunku uprawy.
Jak zapewnić glebie odpowiednią strukturę?
Utrzymanie odpowiedniej struktury gleby to klucz do jej wysokiej produktywności i żyzności. Najważniejsze jest terminowe wykonywanie prac, unikanie zabiegów degradujących strukturę gleby, unikanie przesuszenia gleby po orce, regulacja pH oraz zapewnienie dopływu materii organicznej.
3. Odpowiednie pH (odczyn) gleby. Czy wpływa na żyzność?
Odczyn gleby to również czynnik, który drastycznie wpływa na jej żyzność. Rośliny uprawne mogą prawidłowo rozwijać się i wydawać zadowalający plon o odpowiednich parametrach jakościowych tylko wtedy, gdy odczyn gleby jest zgodny z ich wymaganiami. Najlepsze pH gleby dla wzrostu, rozwoju i plonowania większości gatunków roślin uprawnych wynosi 5,6–7,0.
Nieodpowiedni odczyn gleby to słaby wzrost roślin wrażliwych na niskie pH, pojawianie się chwastów kwasolubnych, pogorszenie warunków glebowych, tworzenie próchnicy kwaśnej, która pogarsza stosunki wodno-powietrzne gleby. Inne, negatywne skutki nadmiernego zakwaszenia gleby to niska przyswajalność składników pokarmowych, negatywny wpływ na rozwój mikroorganizmów, toksyczne działanie jonów gliny, manganu i żelaza na rośliny.
Zbyt wysokie pH gleby to utrudniona dostępność mikroelementów dla roślin, problemy z absorpcją składników pokarmowych oraz problemy z uprawami, które preferują gleby kwaśne.
Co robić, aby pH gleby było odpowiednie?
Z powodu stosowania nawozów, gleby najczęściej ulegają nadmiernemu zakwaszaniu. Rozwiązaniem tego problemu jest, oczywiście, wapnowanie. Wapnowanie gleby to podstawowy i niezbędny zabieg agrotechniczny, który ma na celu poprawę jej właściwości chemicznych, biologicznych oraz fizycznych poprzez podniesienie odczynu. Jest to niezbędne, ponieważ większość roślin uprawnych najlepiej rośnie w glebie o odczynie lekko kwaśnym do obojętnego (pH 6-7). Niskie (kwasowe) pH gleby może ograniczać dostępność składników pokarmowych oraz wpływać negatywnie na aktywność mikroorganizmów glebowych.
Ważnym czynnikiem regulującym pH gleby i zapobiegającym jego gwałtownym spadkom jest zadbanie o odpowiedni poziom materii organicznej. Materia organiczna jest naturalnym buforem w glebie. Zapobiega spadkom pH i dba o aktywność mikroorganizmów – a to kolejny ważny czynnik decydujący o żyzności gleby. Aby zadbać o poziom materii organicznej, kluczowy jest odpowiedni rozkład słomy i przyoranie jej z glebą.
4. Mikroflora gleby - nie zapominajmy o niej
Mikroflora glebowa odgrywa kluczową rolę w rozdrabnianiu i mineralizacji resztek roślinnych, szczątków innych organizmów oraz produktów ich przemiany materii. Jest ona najważniejszym, obok erozji, czynnikiem glebotwórczym. W powstałej już glebie, mikroflora jest odpowiedzialna za utrzymanie jej żyzności. Wpływa na cechy fizyczno-chemiczne gleby (struktura, zdolność retencji wody, przewiewność) i przede wszystkim odpowiada za jej żyzność, ponieważ warunkuje rozkład związków organicznych, przyspiesza uwalnianie składników mineralnych i powstawanie próchnicy glebowej. Zachowanie bioróżnorodności mikroflory w glebie leży w interesie rolnika, ponieważ żywe organizmy uwalniają składniki pokarmowe zawarte w resztkach pożniwnych i przyczyniają się do powstawania próchnicy, której rola jest nieoceniona. Szybki rozkład resztek pożniwnych ma również znaczenie w ochronie przed chorobami, ponieważ przyspieszenie ich rozkładu ogranicza presję patogenów.
Jak zadbać o mikroflorę glebową i poprawić żyzność gleby?
Zadbanie o wszystkie czynniki wypisane powyżej: zawartość materii organicznej, pH gleby i jej strukturę, przyczyni się również do zwiększenia bioróżnorodności mikroflory glebowej. Dodatkowo, warto stosować przeznaczone do tego preparaty mikrobiologiczne, które w perspektywie czasu przynoszą naprawdę wiele korzyści.
Żyzność gleby - podsumowanie
Aby zwiększyć żyzność gleby musimy zadbać o najważniejsze czynniki – takie jak zawartość materii organicznej, strukturę gleby – gruzełkowatą, odczyn (pH) gleby oraz o różnorodność mikroflory glebowej. Niestety, poprawa żyzności gleby może nastąpić jedynie w wyniku długotrwałych procesów, których efekty są widoczne dopiero w kolejnych sezonach wegetacyjnych. Wymaga
to spojrzenia na zagadnienie uprawy gleby nie tylko przez pryzmat ekonomiczny bieżącego roku. Jednak efekty efekty są zauważalne gołym okiem – większy plon i lepsza jakość upraw.
