Rośliny uprawne mogą prawidłowo rozwijać się i wydawać zadowalający plon o odpowiednich parametrach jakościowych tylko wtedy, gdy odczyn gleby jest zgodny z ich wymaganiami. Najlepsze pH gleby dla wzrostu, rozwoju i plonowania większości gatunków roślin uprawnych wynosi 5,6–7,0.
Przyczyny zakwaszania gleby
Nadmierne zakwaszenie gleby jest spowodowane zarówno przez czynniki naturalne, jak i antropogeniczne.
Czynniki naturalne wpływające na pH gleby:
- Geologiczne: skład chemiczny skały macierzystej wpływa na kwasowość gleby.
- Klimatyczne: klimat z przewagą opadów nad parowaniem powoduje przemieszczanie się w głąb profilu glebowego kationów zasadowych, głównie wapnia i magnezu.
- Procesy biochemiczne: oddychanie i rozkład substancji organicznej prowadzą do powstania tlenku węgla (IV) i kwasów organicznych, co zakwasza glebę.
Czynniki antropogeniczne wpływające na pH gleby:
- Stosowanie nawozów mineralnych: szczególnie nawozy azotowe (amonowe i amidowe) oraz potasowe (chlorkowe) generują zakwaszenie gleby.
- Zanieczyszczenie powietrza: związki siarki i azotu dostające się do gleby z zanieczyszczonego powietrza.
- Niewłaściwe nawożenie: niedostosowanie dawek nawozów fizjologicznie kwaśnych do faktycznych potrzeb nawozowych roślin.
Nawozy azotowe, takie jak siarczan amonu, mocznik i saletra amonowa, znacznie zakwaszają glebę. O stopniu zakwaszenia gleby przez dany nawóz informuje wartość równoważnika kwasowego. Na przykład, równoważnik kwasowy siarczanu amonu wynosi 110, co oznacza, że do zneutralizowania zakwaszającego działania 100 kg tego nawozu potrzeba 110 kg węglanu wapnia.
Gleby kwaśne – potrzeba optymalizacji pH
Rośliny uprawne różnią się wrażliwością na kwaśny odczyn gleby. Można je podzielić na trzy grupy:
- Rośliny bardzo wrażliwe: najlepiej rozwijają się w zakresie pH 6,0–7,5 (np. lucerna, koniczyna, wyka, bobik, groch, pszenica, jęczmień, buraki, kapusta, rzepak).
- Rośliny średnio wrażliwe: dobrze rozwijają się w zakresie pH 5,5–6,5 (np. żyto, owies, rzepa, brukiew, marchew, ziemniaki, pomidory).
- Rośliny mało wrażliwe: dobrze znoszą pH poniżej 5,5 (np. łubin, seradela, rabarbar).
Zdj. 1. Uprawy, które zaliczamy do roslin bardzo wrażliwych na kwaśne pH gleby: żyto, pszenica, buraki, rzepak.
Objawy zbyt niskiego i zbyt wysokiego pH gleby
Do objawów za niskiego pH gleby zaliczamy słaby wzrost roślin wrażliwych na niskie pH, pojawianie się chwastów kwasolubnych, pogorszenie warunków glebowych, tworzenie próchnicy kwaśnej, która pogarsza stosunki wodno-powietrzne gleby. Inne, negatywne skutki nadmiernego zakwaszenia gleby to niska przyswajalność składników pokarmowych, negatywny wpływ na rozwój mikroorganizmów, toksyczne działanie jonów gliny, manganu i żelaza na rośliny.
Zbyt wysokie pH gleby to utrudniona dostępność mikroelementów dla roślin, problemy z absorpcją składników pokarmowych oraz problemy z uprawami, które preferują gleby kwaśne.
Jak podnieść pH gleby?
Aby podwyższyć pH gleby i odkwaszać glebę, stosuje się wapnowanie. Wapnowanie polega na wprowadzeniu do gleby wapna, które neutralizuje kwasowość i podnosi pH. Można to zrobić przed orką lub po żniwach, aby uzyskać lepsze wyniki.
Odczyn gleb w Polsce - jaki jest?
W Polsce odczyn gleby jest zróżnicowany i zależy od wielu czynników, takich jak skład chemiczny skały macierzystej, klimat oraz praktyki rolnicze. Optymalizacja pH gleby poprzez odpowiednie wapnowanie jest kluczowa dla zapewnienia wysokiej jakości plonów.
Gleby kwaśne (pH <5,5) najczęściej występują na obszarach o dużych opadach i niskim parowaniu, głównie na północy i wschodzie kraju. Wymagają wapnowania.
Gleby lekko kwaśne (pH 5,6-6,5) dominują w centralnej Polsce w regionach rolniczych. Wymagają okresowego wapnowania w celu utrzymania optymalnego pH. Są przyjazne dla większości upraw.
Gleby obojętne (pH 6,6-7,2) obserwuje się na obszarach żyznych. Są najbardziej korzystne dla większości roślin uprawnych, gdyż pH w tym zakresie sprzyja maksymalnemu przyswajaniu składników odżywczych.
Gleby zasadowe (pH powyżej 7,2) – rzadziej spotykane, ale mogą występować w regionach o specyficznych warunkach geologicznych, np. na terenach o dużej zawartości wapienia. Mogą być korzystne dla niektórych upraw, ale zbyt wysokie pH może ograniczać dostępność niektórych mikroelementów.
